Cambuur-M.V.V.

VI Rebound: SC Cambuur verlegt tactische normen


Door Ajax en FC Utrecht te verslaan is SC Cambuur nog één overwinning verwijderd van de KNVB-bekerfinale. Donderdag is AZ de laatste horde. De bekerstunts staan niet op zichzelf, want trainers Arne Slot en Sipke Hulshoff hebben in de Friese hoofdstad een tactische revolutie ontketend die veel slachtoffers maakt. In VI Rebound wordt een verhaal over het moderne trainersduo opnieuw onder de aandacht gebracht.

‘Wie kan er regels bedenken die deze trainingsvorm een extra dimensie kunnen geven?’, het is begin september als Slot besluit op Twitter een ongebruikelijke oproep te doen. Hij deelt beelden van zijn training met Jong SC Cambuur en stelt zich open voor feedback van volkomen buitenstaanders. Dat tekent het karakter van de ex-prof van PEC Zwolle, NAC Breda en Sparta Rotterdam. Slot is leergierig en is niet bevreesd om technologische mogelijkheden daarvoor in te zetten. Veel lijkt dat hem dan overigens niet te helpen als assistent-trainer van het eerste, want Cambuur begint alles behalve overtuigend aan het seizoen.





Na de 3-1 nederlaag tegen FC Den Bosch van 14 oktober barstte de Leeuwarder bom. Trainer Rob Maas werd op straat gezet en in zijn kielzog vertrok tevens de zwaar bekritiseerde technisch directeur Henri van der Vegt. Het net gedegradeerde Cambuur bivakkeerde in de kelder van de Jupiler League, het plezier was weg, het geloof verdwenen en het seizoen leek verloren.

We spoelen vijf maanden vooruit. Met 32 punten uit zijn laatste zestien wedstrijden (W10, G2, V4) heeft Cambuur aansluiting met de subtop hervonden, in het bekertoernooi beleefde Cambuur een van de mooiste momenten uit de clubgeschiedenis. Slot en Hulshoff werden aangesteld om brand te blussen en hebben niet alleen het vuur gedoofd, maar uit de smeulende puinhopen ook een voor Nederlandse begrippen atypische voetbalmachine doen verrijzen.

As is heilig

Een moment uit de 38ste minuut van het bekerduel met Ajax is typerend voor de visie van Slot en Hulshoff. Djavan Anderson heeft de bal rechts, op dertig meter van het doel van de Amsterdammers (zie afbeelding onder). Het centrum van het veld is druk bezet, maar de rechterflank ligt helemaal open. In plaats van het gat op rechts in te duiken kapt hij naar binnen en speelt hij terug op centrale verdediger Omar El Baad.

De keuze van Anderson bevat de kern van de visie van het duo Slot-Hulshoff, waarin de as heilig is. Anderson weet dat als hij naar rechts dribbelt, het geven van een hoge voorzet met een geringe mogelijkheid op een scoringskans zijn enige aanvallende optie zal zijn. Daarom houdt hij de bal bewust centraal. Die keuze staat uiteindelijk aan de basis van de bekerstunt, zoals we later zullen zien.

Balbezit moet functioneel zijn, vinden Slot en Hulshoff, en vindt dus bij sterke voorkeur plaats in de as. De flanken dienen slechts als bliksemafleiders; zones waar het spel naartoe verplaatst wordt om de tegenstanders te verspreiden zodat er in het midden van het veld meer ruimte ontstaat. Want centraal moet het allemaal gebeuren. Slot: 'Een overtal in de as creëren. Dat is mijn eerste spelprincipe in balbezit. Situaties creëren waarin onze aanvallers en middenvelders tegenover een minderheid aan verdedigers komen te staan en vervolgens met beweging, diepgang en positiewisseling voor verwarring en problemen zorgen.'

De visie van Slot als trainer kreeg in zijn periode als speler al vorm. ‘Ik was als speler nooit zo snel, dus ik moest veel nadenken om me in de Eredivisie te kunnen handhaven. Ik was een denkende voetballer’, verklaart de ex-speler van PEC Zwolle, NAC Breda en Sparta Rotterdam. ‘Ik dacht aan hoe ik zelf moest staan en hoe anderen het beste konden lopen. Na en tijdens mijn carrière heb ik verschrikkelijk veel voetbal gekeken, op een heel analytische manier. Om erachter te komen: wat voor patronen zitten er in succesvolle aanvallen, wat voor patronen zitten er in het voorkomen van kansen? Daar is het begonnen. Later ben ik boeken gaan lezen, bijvoorbeeld over tactische periodisering.'

De flexibele spelopvatting van Cambuur zorgt in de Jupiler League, waar vrijwel uitsluitend 4-3-3 met mandekking gespeeld wordt, voor veel problemen. Cambuur speelt veelal 3-5-2, wat betekent dat de twee centrale verdedigers van de tegenstander allebei al een spits moeten uitschakelen. De vervolgens doorschuivende Cambuur-middenvelders zorgen daarna voor een overtalsituatie waar menig opponent zich geen enkele raad mee weet.

Zelfs Ajax niet. Want nadat Anderson heeft teruggespeeld op El Baad, brengt doelman Leonard Nienhuis de bal met een lange bal terug in de aanvallende as. Daar staan Van de Streek, Jergé Hoefdraad en Martijn Barto centraal in overtal tegen twee Ajacieden (zie afbeelding). Van de Streek wint zijn duel, de centrale verdediger kiest voor Hoefdraad, waarna Barto wordt weggestuurd en 2-0 maakt. Het is een doelpunt uit het boekje van Hulshoff en Slot.



Slot en Hulshoff hangen hun visie dus niet op aan een vaste formatie, maar aan spelprincipes die systeemoverstijgend zijn. In de tweede goal tegen Ajax komen twee van die principes terug. Eerst brengt Anderson de bal van de zijkant terug naar de as, waarna Nienhuis met zijn lange bal een centrale overtalsituatie creëert.

Die spelprincipes kunnen allemaal vrij klinisch en hoogdravend overkomen, weet Slot. Maar het is volgens hem zeer functioneel. 'Onze spelers zijn geen robots of PlayStationpoppetjes, ze houden echt wel de ruimte om zelf beslissingen te nemen in het veld. Wij willen bijvoorbeeld liever geen voorzetten, maar als onze lange spits Michiel Hemmen een op een staat met een veel kleinere verdediger, mag die bal echt wel voor. Het gaat erom dat onze spelers telkens weten wat de volgende stap is in een aanval, onafhankelijk van het systeem dat we spelen, dat doen we door die principes in te slijpen. Spelers merken ook dat het werkt, worden enthousiast. Dat is het belangrijkste. Ze worden bewust bekwaam.'

Een ander spelprincipe van Slot en Hulshoff getuigt van het feit dat de flanken in hun visie een perifere rol vervullen: 'Een (hoge) voorzet is slechts een laatste redmiddel om een georganiseerde verdediging te slechten.' Waar veel Nederlandse coaches vasthouden aan de voorzet als belangrijke aanvalstactiek, weet het Cambuur-duo dat dit geen effectieve methode is om tot kansen te komen. Duits onderzoek wees uit dat slechts 1 op de 91 voorzetten uit open spel in een doelpunt resulteert. Slot: 'De kans op een doelpunt uit een voorzet is dus echt gering. Ik zie de bal dan weer liever naar de as verplaatst worden.' Het is precies die reden waarom Anderson tegen Ajax niet naar rechts dribbelt, terwijl dit de meest logische keuze lijkt.

Expected Goals

Expected Goals (uitleg), een theorie die de kwaliteit van gecreëerde kansen meetbaar maakt en omzet in het verwachte aantal doelpunten dat hieruit normaliter voortvloeit, vormt voor Hulshoff en Slot een waardevolle leidraad bij het meten van de kwaliteit van het aanvalsspel. 'Tegen Ajax was iedereen lyrisch over onze aanval, want we haalden het maximale rendement uit weinige kansen die we kregen. Een week eerder tegen Jong FC Utrecht was er in dat opzicht juist heel veel kritiek, of we wel genoeg hadden aangevallen. Terwijl tegen Utrecht 21 doelpogingen hadden en ons aantal expected goals veel hoger lag dan tegen Ajax', aldus Slot.

Niet alle theorie van Hulshoff en Slot wordt even makkelijk opgepikt door de spelers van Cambuur. Neem nou hun opvatting dat je voor het creëren van een kans soms beter niet de bal kunt hebben dan wel. Slot: 'Daar proberen we de spelers nu bewust van te maken, maar dat is mentaal heel lastig. In Nederland zijn we gewend aan het creëren van kansen uit balbezit. Natuurlijk willen wij dat ook graag, maar spelers moeten zich realiseren wat voor kansen niet-balbezit eigenlijk biedt.'

Die zijn er legio, betoogt Slot. 'Als de verdediging van onze tegenstander de bal heeft op eigen helft, is dat voor ons vaak kansrijker dan wanneer wij de bal in onze defensie hebben op onze helft. Als je namelijk goed en georganiseerd druk zet, dwing je een tegenstander tot het maken van lastige keuzes en gaat hij mogelijk fouten maken. Gezien de plek van de bal op dat moment, resulteert balverlies dan vaak direct of indirect in een kans voor ons. Tegen sommige tegenstanders hoeven wij de bal dus niet te hebben. Laat hen maar rondspelen, dan gaan wij proberen zo druk zetten dat we de bal vervolgens op kansrijke posities kunnen afpakken.'

'We zetten heel hoog druk, met onze verdediging op de middenlijn. Dan komt er veel ruimte achter onze defensie te liggen, maar met de manier waarop we druk zetten moeten we zorgen dat die ruimte niet benut wordt', vervolgt Slot. Druk zetten doet Cambuur niet volgens het in Nederland gebruikelijke man-op-man principe, maar balgeoriënteerd. Dus als de tegenstander de bal heeft op een kwetsbare positie, probeert Cambuur al drukkend op die plek een overtalsituatie te creëren rond de bal. Zodat er bij balverovering aanvallend direct veel mogelijkheden liggen.

'We proberen tegenstanders naar de zijkant te dwingen als zij de bal hebben. Dan proberen we met zijn allen dicht bij de bal te komen. Als dat gelukt is, is het zaak dat de tegenstander de bal naar het centrum verplaatst. Dán willen we een overtalsituatie creëren, de bal veroveren en direct kansrijk worden', vertelt Slot. 'Veel Jupiler League-ploegen denken tegen ons: wat doen ze nou eigenlijk, hoe zetten ze nou eigenlijk druk? Dan sta je mentaal al voor. Ze moeten dingen omzetten om een antwoord te vinden op wat wij doen. Door onze veldbezetting en onderlinge positiewisseling is het moeilijk om tegen ons in mandekking te spelen.'

Sampaoli en Bielsa

De aanpak van Hulshoff en Slot sorteert effect, want Cambuur heeft de kopgroep van de Jupiler League weer in zicht. Maar hoe lang de tactische revolutie voortduurt is onduidelijk, want officieel is het duo tot en met het einde van het seizoen op interim-basis de baas in Leeuwarden. 'We hebben wel het idee dat de club met ons het seizoen wil afmaken. Maar je weet niet hoe het gaat. Kijk: als Marcelo Bielsa of Jorge Sampaoli hier bij wijze van spreken trainer willen worden, worden Sipke en ik met alle plezier assistent. Zo niet, dan willen we heel graag op deze manier verder. We hebben er veel plezier in, de spelers ook.'



Kan het hernieuwde Cambuur dit seizoen nog een serieuze gooi doen naar de Jupiler League-titel? 'In theorie kan het. We hopen er stiekem op, maar we richten ons op een plek in de nacompetitie. Hopelijk kunnen we daarin succes boeken. Zo niet, dan leggen we dit seizoen de basis voor een heel vruchtbare toekomst van Cambuur.'